Vraag pijnperceptie bij sporters met een beperking

Kort antwoord

De pijngrens van mensen met een beperking ligt vaak lager. Dit komt doordat fysiologische processen, zoals de detectie van (dreigende) weefselschade en het gewaarworden van pijn, bij hen anders verlopen omdat hun beperking gepaard gaat met aanpassingen in het zenuwstelsel en de hersenen. Verschillende beperkingen hebben ieder op een andere manier invloed op de pijnperceptie.

Sporters geven grenzen aan tijdens een training, afhankelijk van hun pijnbeleving en pijngedrag. Hoe lang en hoeveel pijn ze kunnen verdragen wordt onder andere beïnvloed door hun emotionele en psychische toestand, en door hun voorgeschiedenis. Als je sporters pusht om hun grenzen op te zoeken, zijn dit factoren waar je rekening mee moet houden. Daarnaast bestaan er specifieke vragenlijsten om inzichtelijk te krijgen hoe individuele sporters pijn ervaren en of ze daardoor eerder of juist later pijn aangeven.

Uitgebreid antwoord

Pijnperceptie

Enerzijds bestaat pijnperceptie uit fysiologische processen, namelijk nociceptie – het registreren van (dreigende) weefselschade – en het gewaarworden van pijn in de hersenen ^[1]. Verschillende beperkingen gaan gepaard met specifieke veranderingen in deze processen: het niveau waarop een prikkel als pijnlijk wordt geregistreerd (de pijngrens) kan bij mensen met een beperking daardoor lager zijn dan bij mensen zonder beperking. Hieronder wordt de oorzaak van een veranderde pijnperceptie bij een aantal specifieke beperkingen besproken. 

Anderzijds heeft pijnperceptie een psychologische kant: de pijnbeleving en het pijngedrag. Dit bepaalt ook de pijntolerantie: hoe lang en hoeveel pijn iemand kan verdragen. Dit is sterk contextafhankelijk ^[2]. Iemands emotionele en psychische toestand, voorgeschiedenis (met eventuele trauma’s) en cultuur zijn van grote invloed op de pijnbeleving en het pijngedrag ^[3–6]. Dit geldt dus ook voor de grenzen die een sporter aangeeft tijdens een training. Er bestaan verschillende vragenlijsten om in kaart te brengen welke waarde mensen aan pijn toekennen en of ze daardoor eerder of later geneigd zijn om pijn aan te geven ^[7,8].

Pijnperceptie en inspanning

Inspanning heeft een kortdurend en langdurig effect op de pijnperceptie. Tijdens (en korte tijd na) inspanning nemen mensen minder pijn waar ^[9,10]. Dit heet ook wel inspanningsgerelateerde hypoalgesie. Over de langetermijneffecten van inspanning op de hoogte van de pijngrens is de wetenschappelijke literatuur niet eenduidig. Sporters hebben een hogere pijntolerantie dan niet-sporters ^[10,11]. Waarschijnlijk komt dit doordat sporters beter leren omgaan met pijn omdat ze deze in hun training bewust opzoeken. De pijngrens daarentegen lijkt een onveranderlijk gegeven dat niet met training te beïnvloeden is ^[9,10]. 

Pijnperceptie bij verschillende beperkingen

Amputaties

Als mensen een amputatie hebben ondergaan, hebben ze daarna vaak gevoelsstoornissen en een verstoorde pijnperceptie, waardoor ze kampen met pijnklachten ^[12,13]. Het exacte mechanisme hierachter is nog onduidelijk. Een veelgehoorde verklaring is zogenaamde corticale reorganisatie ^[13,14]. Daarbij nemen de hersengebieden die eerst verantwoordelijk waren voor de informatieverwerking van de geamputeerde lichaamsdelen de functie over van andere hersengebieden. Hierdoor kunnen mensen met een amputatie nog steeds pijn en gevoel in hun geamputeerde lichaamsdeel hebben. Echter vinden ook op ruggenmergniveau en bij de zenuwuiteinden aanpassingen plaats die de veranderde pijnperceptie kunnen verklaren ^[13,14]. Waar een zenuw is doorgesneden kan aan het uiteinde een verdikking (neuroom) ontstaan, die erg gevoelig is voor prikkels waardoor de pijngrens in de stomp afneemt ^[13]. De afwijkende activiteit in de aangedane zenuw zorgt er bovendien voor dat de prikkelgevoeligheid van de zenuwwortel en het bijbehorende deel van het ruggenmerg toeneemt. De activiteit van alle zenuwen die aan hetzelfde deel van het ruggenmerg verbonden zijn, wordt dan sneller als pijn waargenomen ^[12,13]. 

Visuele beperkingen

Mensen met een visuele beperking, en dan met name blinde mensen, hebben een lagere pijngrens ^[15,16]. Bovendien reageren ze heftiger op prikkels boven hun pijngrens. Waarschijnlijk is dit een functionele aanpassing: normaal gesproken speelt het zicht een belangrijke rol bij het beschermen van het lichaam. Als dit wegvalt, zorgen een lagere pijngrens en hyperreactiviteit ervoor dat weefselschade voorkomen wordt ^[16]. De veranderingen in pijnperceptie zijn vooral aanwezig bij mensen die vanaf hun geboorte blind zijn of voor hun zesde blind worden ^[17,18]. De pijnperceptie van mensen die op latere leeftijd blind worden lijkt niet te verschillen van mensen zonder visuele beperkingen ^[15].

Verstandelijke beperkingen

Mensen met een verstandelijke beperking hebben een lagere pijngrens én een lagere pijntolerantie dan mensen met een gemiddeld IQ ^[19,20]. Dit komt doordat een verstandelijke beperking vaak gepaard gaat met afwijkingen in de hersenen of andere delen van het zenuwstelsel ^[21,22]. Zo kunnen hersengebieden zijn aangedaan die betrokken zijn bij het gewaarworden van acute pijn, bij de beleving van pijn en bij het toekennen van betekenis aan pijn ^[23]. Afhankelijk van de aard en de mate van verstandelijke beperking, en de aangedane delen van de hersenen, zijn er grote verschillen in het pijngedrag dat mensen met een beperking vertonen ^[22,24]. Hoewel er vaak sprake is van hyperreactiviteit, kunnen mensen met ernstige verstandelijke beperkingen als reactie op pijn ook juist bevriezen ^[19,20].

Cerebrale parese (CP)

De pijngrens van mensen met CP is vaak lager dan bij personen zonder beperking. Het precieze mechanisme hierachter is onbekend ^[25,26]. Een aantal factoren speelt hierbij een rol: enerzijds is er sprake van aangeboren afwijkingen in het zenuwstelsel, bijvoorbeeld in het ruggenmerg of de hersenen. Anderzijds kunnen de stoornissen in het bewegingsapparaat waar mensen met CP mee kampen – zoals bewegingsbeperkingen, houdingsafwijkingen, spasticiteit of spierzwakte – ervoor zorgen dat er minder of andere sensorische informatie binnenkomt ^[27–29]. Hierdoor kunnen bepaalde hersengebieden van functie veranderen. De veranderingen in het zenuwstelsel kunnen ervoor zorgen dat mensen met CP niet-pijnlijke prikkels als pijnlijk ervaren, of extra gevoelig zijn voor pijnlijke prikkels ^[25–27]. 

Vergroeiingen

Mensen die geboren worden met vergroeiingen aan hun armen of benen (zoals niet volledig ontwikkelde of ontbrekende botten en lichaamsdelen) lopen meer kans op het ontwikkelen van overbelastingsblessures aan de andere zijde en de rug of nek ^[30–34]. Voor zover bekend zijn er geen aanwijzingen dat de pijnperceptie van sporters met vergroeiingen anders is dan bij sporters zonder beperkingen.

Tot slot

Mensen met een beperking hebben vaak een lagere pijngrens. De aard en ernst van hun beperking bepalen in welke mate de registratie en gewaarwording van pijn bij hen anders verloopt. Hun pijntolerantie (en daarmee ook de grenzen die ze tijdens een training aangeven) is echter afhankelijk van meerdere contextuele factoren en varieert sterk van persoon tot persoon, ongeacht de beperking.