Dystonie bij para-zwemmen 

Achtergrond

Dystonie is een neurologische bewegingsstoornis, waarbij aanhoudende of terugkerende onwillekeurige spiercontracties optreden. Deze spiercontracties veroorzaken abnormale, vaak herhalende bewegingen of houdingen^{[1, 2]}. 

In sommige gevallen treedt dystonie alleen op tijdens het uitvoeren van één specifieke, veel geoefende handeling. Dit fenomeen wordt taak-specifieke dystonie genoemd en kan ook bij sporters voorkomen. Sporters met een genetische aanleg en bepaalde persoonlijkheidskenmerken – zoals angst en perfectionisme – lijken hiervoor gevoeliger te zijn^[3-6]. Tot op heden zijn er geen onderzoeken uitgevoerd die aantonen dat dystonie sneller of vaker voorkomt bij sporters met specifieke beperkingen.

De exacte oorzaak van taak-specifieke dystonie en het samenspel van de verschillende hersengebieden, is nog niet volledig bekend. Een gangbare benadering is dat de aandoening samenhangt met een verstoorde aansturing en reorganisatie binnen het motorische systeem. Waarbij de coördinatie tussen de verschillende hersengebieden die bewegingen regelen, ontregeld raakt^[2-6].

Mechanisme

Als iemand een bepaalde handeling (bijvoorbeeld de borstcrawl) jarenlang oefent, wordt deze beweging geautomatiseerd in het zenuwstelsel. De uitvoering ervan verloopt dan grotendeels onbewust. Het ontstaan van taak-specifieke dystonie lijkt te worden uitgelokt door een ‘triggerende’ gebeurtenis, zoals een verandering in techniek of een blessure^{[2, 4, 5]}. Ook niet-taakgerelateerde gebeurtenissen – zoals stressvolle levensgebeurtenissen – kunnen de motorische aansturing beïnvloeden en zo het optreden van dystonie bevorderen^[4].

Door de trigger veranderen de taakvereisten – de eisen die de beweging stelt aan coördinatie, kracht en timing. De sporter moet de beweging aanpassen om de taak effectief te blijven uitvoeren. Als dit niet lukt, kan er een mismatch ontstaan tussen het oude, geautomatiseerde motorische programma en de nieuwe, vereiste  aansturing^[5]. 

Het zenuwstelsel probeert deze mismatch te compenseren, door een nieuwe strategie te ontwikkelen. Daarbij worden spieren anders aangestuurd of extra spieren geactiveerd. Omdat deze nieuwe strategie niet geautomatiseerd is, verlopen de bewegingen trager en minder nauwkeurig^{[5, 7]}. 

Door overmatige herhaling, kan ook deze nieuwe strategie sterker ingebed raken in het zenuwstelsel. De hersenen raken dan verward over welke spieren wanneer moeten worden aangespannen. Hierdoor worden foutieve spiercombinaties automatisch geactiveerd zodra de taak wordt uitgevoerd, met weinig bewuste controle over de beweging. Dit veroorzaakt  onwillekeurige spiersamentrekkingen en abnormale houdingen. In dat geval is er sprake van taak-specifieke dystonie^{[4, 5, 7]}.

Management

Wat kun je doen als taak-specifieke dystonie optreedt? Het begint met het herkennen van de eerste signalen, gevolgd door het stellen van een eventuele diagnose en het opstarten van de juiste behandeling. Vroegtijdige herkenning is cruciaal om tijdig in te grijpen, zodat sporters hun professionele carrière kunnen voortzetten.

Er bestaat momenteel echter geen ‘gouden standaard’ voor de behandeling van taak-specifieke dystonie. Bovendien is er weinig onderzoek gedaan naar behandelopties  bij sporters, en geen onderzoek gedaan bij sporters met een beperking. 

Er zijn enkele behandelmethoden die mogelijk kunnen helpen:

• Slow down exercise treatment: hierbij wordt de taak die dystonie veroorzaakt herhaaldelijk uitgevoerd op een langzame snelheid, waarbij geen dystonische bewegingen optreden. Het doel is dat de dystonische taakrepresentatie in het zenuwstelsel zo geleidelijk kan worden overschreven^{[4, 8}]. Deze methode is effectief aangetoond bij pianisten, maar nog niet onderzocht bij sporters^[8].

• Sensory Motor Retuning (SMR): hulpmiddelen zoals spalken of elastieken houden de spieren tijdelijk in een bepaalde positie tijdens een oefening. Dit helpt de hersenen om de beweging op een andere manier te voelen en te leren uitvoeren. Het doel is dat de sporter nieuwe, correcte bewegingspatronen kan ontwikkelen en oefenen – zonder dat de foutieve dystonische bewegingen optreden^{[4, 5]}. SMR is vooral onderzocht bij muzikanten, met wisselende resultaten^[9].

• Botuline toxine (botox) injecties: botox injecties in overactieve spieren kunnen onwillekeurige samentrekkingen verminderen. Dit is onderzocht bij golfers en hardlopers, met resultaten die per individu en op de lange termijn kunnen variëren^{[3, 10-13]}.

Daarnaast kunnen gedragstherapie en mindfulness ondersteunend zijn, om bijvoorbeeld angst, perfectionisme of overmatige stress te verminderen. Deze factoren kunnen het risico op het ontstaan van dystonie namelijk vergroten, maar kunnen ook opspelen als gevolg van het ervaren van taak-specifieke dystonie^{[3, 14]}.